تاثیر مکان بر سلامت
سلامت انسان‌ها تحت تاثیر عوامل مختلف محیطی و به‌ویژه مکان زندگی آنان قرار می‌گیرد، به گونه‌ای که میتوان اذعان داشت اکثر مسائل مربوط به سلامت ابعاد مکانی دارند. جغرافیای پزشکی (Geomedicine) دانش نوینی است که با بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن به انتقال داده‌های محیطی پیرامون بیماران و اخذ اطلاعات مفید از آنها میپردازد. جغرافیای پزشکی میتواند به بیماران کمک کند تا دانش بهتری از وضعیت سلامت محل کار، زندگی و فعالیت خودشان داشته باشند.
جغرافیای پزشکی از دیرباز…
از دیرباز اهمیت تاثیر مکان بر سلامت انسان امری روشن بوده است. احتمالا همگی شما داستان معروف زکریای رازی را شنیده اید. دانشمندی که به پیشنهاد او برای یافتن بهترین محل برای احداث بیمارستان تکه گوشت‌هایی را به دار آویختند و محلی را که تکه گوشت در آن دیر‌تر فاسد شد را به‌عنوان بهترین محل برای احداث بیمارستان انتخاب کردند.
این داستان کوتاه یکی از بی‌شمار نمونه‌های اهمیت جغرافیای پزشکی در زمان‌های گذشته است.
GIS و سلامت
سیستم اطلاعات مکانی (Geospatial Information System) با بهره‌گیری از داده‌ها، سخت افزار، نرم افزار و روش‌های تحلیلی توانمند به اخذ، مدیریت، آنالیز و نمایش داده‌های مکان‌مبنا میپردازد. GIS ضمن فراهم آوردن امکان نمایش، تحلیل، تغییر و کشف الگو از داده‌های مکان مبنا در آنالیز پایش و پیش‌بینی مسائل بسیار موفق عمل می‌کند. با معرفی جغرافیای پزشکی، GIS در حیطه برنامه‌ریزی، مدلسازی و سبب شناسی بیماری‌ها و مسائل بهداشتی، همچنین در پایش سطح سلامت افراد مبتلا به بیماری‌های مختلف به کار گرفته شد؛ چرا که سلامت افراد در گرو شرایط مطلوب محیطی و عوامل مؤثر جغرافیایی می‌باشد. بررسی این چالش‌ها سبب ظهور جغرافیای پزشکی شده است.
بهره‌گیری از روش‌های نوین مدلسازی اطلاعات مکانی، در حیطه‌های کاربردی مختلف به ویژه مسائل مرتبط با بهداشت، سلامت، بیماری‌ها و زندگی انسان‌ها بسیار حائز اهمیت می‌باشد.
بروز و شیوع بیماری‌ها، وابستگی زیادی به عوامل مختلف و متعددی دارند که بی‌تردید بدون شناخت و توجه به آنها نمی‌توان برای حفاظت انسان در مقابل بیماری‌ها برنامه‌ریزی نمود. دلیل بسیاری از بیماری‌ها عوامل محیطی هستند، که دارای ماهیت مکانی می باشند. بنابراین جهت مبارزه با این نوع بیماری‌ها، مطالعه و شناخت هر چه بیشتر محیط، حائز اهمیت می‌باشد؛ تا با افزایش اطلاعات دقیق از محیط زندگی و شرایط انتشار بیماری‌ها، بتوان گام‌های موثری برای مدیریت، مبارزه و ریشه‌کنی آنها برداشت. در این راستا استفاده از ابزارهای آنالیز و مدلسازی داده‌های مکانی میتواند بسیار راه‌گشا باشد.
از جمله کاربردهای GIS در مدلسازی بیماری‌ها میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
- فهم بوم شناسی (Ecology) بیماری
- تعیین محدودیت‌های محیطی برای حضور و تراکم بیماری
- تشکیل یک اطلاعات پایه‌ای از فاکتورهای محیطی در ارتباط با عامل بیماری
- تجزیه‌وتحلیل و مدلسازی‌های مختلف از تراکم و شیوع بیماری
- استفاده از مشخصات نمونه‌ای مشاهده شده برای پیش بینی وضیعت آینده
- پهنه‌بندی خطر شیوع بیماری و مشخص نمودن مناطق بحرانی
- تهیه‌ی نقشه‌ی وقوع بیماری به‌صورت نقطه‌ای یا منطقه‌ای
- تولید نقشه‌های وقوع بیماری در زمان‌های مختلف
در مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌های معتبر دنیا پروژه‌های متعددی در این حیطه تعریف و اجرا شده‌اند. در کشور ایران نیز تحقیقات گوناگونی انجام شده که متاسفانه اجرایی و کاربردی نشده‌اند. در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره شده است. مدلسازی زمانی و مکانی رخداد مالاریا، تهیه‌ی نقشه‌ی آسیب‌پذیری مالاریا، بررسی عوامل مکانی مؤثر در بروز و تشدید بیماری مالاریا، مدلسازی بیماری آنفلوانزای پرندگان و هدایت بیماران آلزایمر، مدلسازی بیماری آسم، پایش بیماران دیابتی، بررسی الگوی انتشار سرطان، مطالعه ارتباط وجود تسهیلات احیاء قلب در اماکن عمومی و کاهش تعداد مرگ و میر ناشی از آن از جمله تحقیقات انجام شده در این حیطه می‌باشد.
بیماری کرونا:
یکی از معضلات روز جامعه جهانی، ویروس موسوم به COVID-19 بوده است که با انتشار آن از اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی و گسترش آن در کشورهای مختلف؛ توجه محققان حیطه‌های مختلف به آن جلب شده است. در حیطه GIS نیز، از ابعاد مختلف بررسی شده و تحقیقات مختلفی انجام شده یا در حال اجرا است.
۱-نمایش آمار مبتلایان، بهبود یافتگان و مرگ میر ناشی از آن در کشورها و شهرهای مختلف جهان
۲- تعیین عوامل موثر در افزایش آمار مبتلایان این بیماری
۳-تحلیل زمانی مکانی و اکتشاف الگوهای آن
۴- پیش‌بینی تعداد مبتلایان
۵- جمع آوری داده‌های مردم گستر (داوطلبانه) برای مدیریت بهتر این بیماری
۶- بررسی شباهت زمانی مکانی وقوع این بیماری در نواحی مختلف دنیا
۷- پهنه بندی خطر کرونا در نواحی مختلف
۸- بررسی تاثیر کرونا در آلودگی‌ها، مرگ و میر، سبک زندگی مردم، خرید فروش و غیره
۹-پایش آنلاین نواحی با تراکم جمعیت بالا و تردد افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای نظیر آسم، سرطان، بیماری قلبی و غیره
بنظر می‌رسد با توجه به فعالیت‌های صورت گرفته در کشورهای مختلف دنیا، در ایران نیز میتوان بسیاری از تحقیقات انجام یافته را اجرایی کرد. این همکاری میتواند در قالب انجام پروژه‌های اجرایی، طرح‌های پژوهشی، مقالات و پایان‌نامه باشد.
برخی از عناوین پیشنهادی ما به شرح زیر می‌باشد که قطعاً با مشاوره پزشکان و اندیشمندان این حیطه تصحیح و بهبود خواهند یافت.
- نمایش توزیع بیمارستان‌ها بر روی نقشه و بررسی میزان پوشش و دسترسی آنها
- مکان‌یابی برای احداث تسهیلات جدید مثل بیمارستان، مرکز درمانی، ایستگاه اورژانس، تسهیلات احیا قلب و …
- مسیریابی برای خودروهای امداد
- توزیع افراد مبتلا به بیماری‌های مختلف و تهیه نقشه تراکم بیماری
- استخراج الگوهای بروز و شیوع بیماری
- نمایش آمارهای مختلف بیماری بر روی نقشه
- بررسی پارامترهای محیطی و اجتماعی موثر بر بیماری‌های مختلف
- تهیه برنامه‌های موبایل برای بیماران جهت اعلام هشدار به آنها
- تهیه پایگاه داده و برنامه‌های جانبی مناسب برای ثبت اطلاعات بیماران بر روی نقشه
- ……..
محصولات
